 |
| سردار مریم بختیاری |
بی‌بی مریم بختیاری از زنان مبارز دوران مشروطه و جنگ جهانی اول (۱۲۵۱–۱۳۱۶) که در میان بختیاریها به «بی مریم» و سردار مریم معروف بود، درسال ۱۲۵۱ هـ. ش در سرزمین بختیاری بدنیا آمد و از زنان تحصیل‌کرده و روشنفکر عصر خود بود و به طرفداری از حقوق زنان و همچنین آزادیخواهان جنبش مشروطه برخاست ودر این راه از هیچ کاری دریغ نمی‌کرد.[۱]بی بی مریم بختیاری پیش از اسلحه، قلم به دست گرفت او از معدود زنان مبارز ایرانی است که خاطرات زندگی خود را نوشته‌است و در آن به شرح زندگی خود پرداخته و رنج و عقب ماندگی زنان و مسائل سیاسی اجتماعی ایران در آن روزگار رادر قالب خاطره نقدکرده است.[۲] او مشوق اصلی برادرش سردار اسعد بختیاری در فتح تهران بود. وی با نامه‌ها و تلگراف‌های مختلف به سران ایل وبا سخنرانی‌های مهیج و گیرا، افراد ایل را به مبارزه با استبداد صغیر (استبداد محمدعلی شاهی) فرا می‌خواند و یکی از شخصیت‌های ضداستعماری و ضداستبدادی محسوب می‌شد.[۳]سردار مریم بختیاری هنگام جنگ جهانی اول سلاح بر دوش به همراه بختیاریها به نبرد با انگلیسی‌ها برخاست و در سخت‌ترین شرایط، خانه اودر سرزمین بختیاری، پناهگاه آزادی خواهان مشهور ایران زمین بود.[۴
زندگی‌نامه
بی بی مریم بختیاری در سال ۱۲۵۱ دیده به جهان گشود. او دختر حسینقلی خان ایلخانی، خواهر علیقلی خان سردار اسعد و همسر فتح‌الله خان بود و مادر علی مردان خان بختیاری (ملقب به شیرعلی‌مردان) قهرمان مبارزه با رژیم رضاشاه بود.[۵] وی در فنون تیراندازی و سوارکاری ماهر بود و چون همسر و جانشین خان بود سوارکارانی را در اختیار داشت که در مواقع ضروری با استفاده از آنها، به مشروطه خواهان یاری می‌رساند؛ و به دلیل لیاقت و شجاعت وشخصیت ضداستعماری و ضد استبدادی‌اش، در میان ایل بختیاری به «سردار مریم» معروف گردید.[۶] او سه سال پس ازاعدام فرزندش علیمردان خان بختیاری که به دستور رضاشاه تیرباران شده‌بود، در سال ۱۳۱۶ هـ. ش در اصفهان درگذشت[۷] و در آرامگاه تاریخی تخت پولاد تکیه میرفندرسکی (بختیاریها) به خاک سپرده شد. خانه او را در اصفهان بنابر وصیت خودش به اداره فرهنگ اهداء کردند که در محل آن مدرسه رودابه ساخته شد.[۸]
نقش بی‌بی مریم بختیاری در فتح تهران
حامی و پشتیبان آزادیخواهان عصر مشروطه
آوازه رشادت و آزادگی این زن بختیاری درسرتاسر میهن پیچید و خانه او پناهگاه بسیاری از آزادیخواهان عصر مشروطه شد.[۱۱]در هنگام فتح اصفهان توسط روس‌ها (در جنگ جهانی اول)؛ فن کاردف، شارژ دافر سابق آلمان به خانه سردار مریم بختیاری پناه برد و مدت سه ماه و نیم در پناه او بود. به پاس کمکهای بیدریع بی بی مریم از فن کاردف و نجات جان آلمانی‌های مقیم ایران «ویلهلم امپراتور آلمان»، کمان تمثال میناکاری و الماس نشان و همچنین صلیب آهنین خود را که مهمترین نشان دولت آلمان بود، برای او فرستاد.[۱۲]برخی رجال سیاسی و آزادی خواهان دیگر همچون علامه دهخدا، ملک الشعرا بهار، که در خلال جنگ جهانی اول مورد تعقیب نیروهای متفقین قرار گرفته بودند به خانه بی بی مریم پناه آوردند.[۱۳] دکتر محمد مصدق حاکم فارس در زمان کودتای ۱۲۹۹ پس از مخالفت و عزل از اصفهان راهی بختیاری شد و مدتها مهمان سردار مریم بود.[۱۴]
جنگ جهانی اول و نقش بی‌بی مریم در مقابل روس و انگلیس
سردار مریم بختیاری در جنگ جهانی اول با وجود حمایت ایل بختیاری از انگلیس‌ها، به مخالفت با آنان پرداخت و با عده ای از تفنگچیان و سرداران خود به حمایت از متحدین برخاست. او پاره ای از خوانین جزء بختیاری چون خوانین پشتکوه را با خود همراه کرد و در یورش‌های مداوم خود، به انگلیس‌ها صدماتی وارد کرد،طوری که پلیس جنوب، مبارزات دائمی و پیگیری را با او شروع کرد.[۱۵]این شیرزن بختیاری در حمایت از متحدین و آلمان‌ها اسلحه به دست گرفته و با انگلیسی‌ها و روس‌ها جنگید. زیرا در آن روزگار عملی‌ترین راه جنگیدن با دشمنان دیرینهٔ ایران یعنی روس و انگلیس و رهایی از چنگال آنها همکاری با دشمن قدرتمند آنها یعنی آلمان بود.[۱۶] اما روس‌ها پس از فتح اصفهان کلیه اموال و دارایی‌های او را در اصفهان مصادره کردند[۱۷]، پروفسور گارثویت می‌نویسد:«این پیرزن برجسته روحی سرکش و فکری مستقل داشت و در تعیین سیاست بختیاری به ویژه در جنگ جهانی اول نقش مهمی ایفا کرد»دکتر باستانی پاریزی مورخ معاصر نیز می‌نویسد:
«در همین کوهستان زنی می‌زیسته که برابر صد مرد در سرنوشت تاریخ معاصر ما دخیل بوده‌است. مقصودم «بی بی مریم بختیاری» است که وقتی در جنگ بین‌الملل اول، ایرانیان وطن‌خواه از اولتیماتوم روس، و بعداً از هجوم انگلیسی‌ها ناچار به مهاجرت شدند و آواره کوهستان بختیاری، این زن نامدار، همه آنها را پناه داد، و وسائل رفتن آنها را به غرب و کرمانشاه و بالاخره عثمانی فراهم ساخت.[۱۸]
کتاب خاطرات بی‌بی مریم بختیاری
کتاب خاطرات بی بی مریم گنجینه‌ای است که او برای مردم ایران به ارمغان گذاشته‌است. در این کتاب وی خاطرات خود را از دوران کودکی،وکشته شدن پدرش توسط ظل السلطان و نیز فتح تهران توسط برادرش سردار اسعد به رشته تحریردرآورده است. کتاب او حکایت زندگی یک زن ایرانی و از ایل بختیاری وروایت شرایط سیاسی و اقتصادی ایران است او در این کتاب دردهای سردار بانویی دلاور را ترسیم میکند، که هرگز عدم تساوی حقوق میان زن و مرد در ایران، روح آزاده او را رها نکرد.[۱۹]در کتاب خاطراتش آمده‌است که:« ... تمام بدبختی های ما از خودمان می باشد زیرا که نه علم داریم و نه حقوق خود را می دانیم، اگر ما هم بدانستیم که برای چه خلقت شدیم البته در اطراف حقوق خود جان فشانی‌ها می کردیم. ما حالا فکر می‌کنیم فقط برای مردها خلق شده‌ایم یا برای اسارت و کنیزی خلق شده‌ایم. ما می‌توانستیم برای حقوق انسانی خود به تمام ملل عالم تظلم بکنیم و حقوق خود را برقرار بکنیم زیرا که امروز قرن بیستم می‌باشد و [ به ] اصطلاح فرنگی‌ها عصر طلایی. امروز زن‌های اروپایی در تمام اداره‌جات دولتی و ملتی مقام بزرگی را دارا می‌باشند، کرسی وکالت را اشغال نموده‌اند اما ما زن‌های ایرانی ابداً از عالم انسانیت خارجیم... ».[۲۰]او در خاطراتش، سنت‌های پوسیده و اعتقادات خرافی و مذهبی در ایل را به نقد می‌کشد واز تعصبات واجبارات بر ضد زنان ابراز انزجار میکند و در قسمتی از کتاب خاطراتش می‌نویسد:
«از آنجایی که زن‌های بدبخت در ایران ترقی نمی‌کنند و صفت‌های خوب آنها در پس پرده است، ایشان یک مرد بزرگ و متشخص شده (منظور برادرش است)، من یک زن پشت پرده‌نشین، او ترقی نموده‌است و من تنزل. در ایران زن‌های بدبخت یا باید بزک بکنند، شبانه روز در فکر لباس و پودر و سرخاب باشند یا خیاطی و ریسمان تابیدن، کار بزرگ همین است. افسوس که وجود چندین میلیون زن در خاک ایران از عدم علم برای هیچ‌کس اهمیتی ندارد، کاری که به آنها می‌دهند، ترشی خیار و بادنجان انداختن است».[۲۱]
نظرات
ارسال یک نظر